بیمارستان حضرت فاطمه الزهرا (س)

موسی بن جعفر (۱۲۷ یا ۱۲۸-۱۸۳ق) معروف به امام موسی کاظم و ملقب به کاظم و باب الحوائج هفتمین امام شیعیان دوازده امامی است. وی در سال ۱۲۸ق، همزمان با انتقال قدرت از امویان به عباسیان متولد شد و در سال ۱۴۸ق پس از شهادت پدرش، امام صادق(ع)، به امامت رسید. دوران ۳۵ ساله امامت او با خلافت منصور، هادی، مهدی و هارون عباسی همزمان بود. او چندین بار از سوی مهدی و هارون عباسی زندانی شد و در سال ۱۸۳ق در زندان سندی بن شاهک به شهادت رسید. با شهادت او، امامت به فرزندش علی بن موسی(ع) منتقل شد.

دوره امامت امام کاظم(ع) با اوج قدرت خلافت عباسی همزمان بود و او در برابر حکومت وقت، تقیه می>کرد و شیعیان را نیز به این کار سفارش >می>نمود؛ از این رو موضع>گیری صریحی از امام هفتم شیعیان در برابر خلفای عباسی و قیام>های علوی نظیر قیام شهید فخ گزارش نشده است. با وجود این، وی در مناظره و گفتگو با خلفای عباسی و دیگران تلاش می>کرد از خلافت عباسیان مشروعیت>زدایی کند.

مناظرات و گفتگوهایی از موسی بن جعفر با برخی عالمان یهودی و مسیحی در منابع تاریخی و حدیثی نقل شده که در پاسخ به پرسش>های آنان بوده است. در کتاب مسند الامام الکاظم بیش از سه هزار حدیث از وی گردآوری شده که شماری از آنها را برخی از اصحاب اجماع روایت کرده>اند.

امام کاظم(ع) برای ارتباط با شیعیان، سازمان وکالت را گسترش داد و در مناطق مختلف، افرادی را به عنوان وکیل تعیین کرد. از سوی دیگر، حیات امام کاظم همزمان با بروز انشعاباتی در شیعه بود و فرقه>های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه با آغاز امامت او و فرقه واقفیه پس از شهادت او شکل گرفت.

منابع شیعه و سنی، علم، عبادت، بردباری و بخشندگی وی را ستوده> و او را کاظم و عبد صالح لقب داده>اند. بزرگان اهل> سنت به امام هفتم شیعیان به عنوان یک عالم دینی احترام می>گذاشته و همچون شیعیان به زیارت قبر او می>رفته>اند. آرامگاه امام کاظم(ع) و آرامگاه نوه>اش امام جواد(ع) در منطقه کاظمین در شمال بغداد، به حرم کاظمین شهرت دارد و زیارتگاه مسلمانان به>ویژه شیعیان است.

موسی بن جعفر در ذی>الحجه ۱۲۷ق[۱۳] یا ۷ صفر ۱۲۸ق[۱۴] هنگامی که امام صادق(ع) و همسرش حمیده از حج بازمی>گشتند، در منطقه ابواء به دنیا آمد.[۱۵] ولادت او را در سال ۱۲۹ق و در مدینه نیز گفته>اند.[۱۶] برخی منابع از علاقه فراوان امام صادق(ع) به او خبر داده>اند.[۱۷] بنا بر روایت احمد برقی، امام صادق(ع) پس از ولادت فرزندش موسی، سه روز مردم را اِطعام کرد.[۱۸]

نسب موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی>طالب با چهار واسطه به امام علی (ع) می>رسد. پدر او امام صادق(ع)، ششمین امام شیعیان و مادرش حمیده بربریه است.[۱۹] کنیه او را ابوابراهیم، ابوالحسن اول، ابوالحسن ماضی و ابوعلی گفته>اند. وی را به دلیل کنترل خشم خود در برابر بدرفتاری دیگران، کاظم[۲۰] و به سبب عبادتِ بسیار، عبد صالح لقب داده>اند.[۲۱] باب الحوائج نیز از القاب اوست[۲۲] و مردم مدینه او را زَیْنُ المُجتَهدین (زینت تلاش>گران) می>نامیدند.[۲۳]

موسی بن جعفر(ع) در دوران انتقال قدرت از امویان به عباسیان به دنیا آمد. در چهار سالگی وی، نخستین خلیفه عباسی به حکومت رسید. از زندگی امام کاظم تا پیش از امامت وی، اطلاعات چندانی در دست نیست، جز چند گفتگوی علمی در زمان کودکی از جمله گفتگو با ابوحنیفه[۲۴] و عالمان ادیان دیگر[۲۵] که در مدینه رخ داده است.



بر پایه روایتی که در مناقب آمده، وی به صورت ناشناس وارد یکی از روستاهای شام شده و در آنجا با راهبی گفتگو کرده که به مسلمان شدن او و همراهانش انجامیده است.[۲۶] همچنین گزارش>هایی از سفرهای امام به مکه برای حج یا عمره وجود دارد.[۲۷] چند بار نیز امام از سوی خلفای عباسی به بغداد احضار شده است. جز این موارد، امام بیشتر عمر خود را در مدینه گذرانده است.



همسر و فرزندان



همچنین ببینید: فهرست فرزندان امام کاظم(ع)

تعداد همسران امام کاظم(ع) روشن نیست. نخستین آن>ها، نجمه مادر امام رضا است.[۲۸] از تعداد فرزندان او نیز در منابع تاریخی گزارش>های متفاوتی آمده است. به گزارش شیخ مفید، او ۳۷ فرزند (۱۸ پسر و ۱۹ دختر) داشته است. امام رضا(ع)، إبراهیم، شاهچراغ ، حمزه، إسحاق از جمله پسران و فاطمه معصومه و حکیمه از جمله دختران او هستند.[۲۹] نوادگان امام کاظم(ع) به سادات موسوی شهرت دارند.[۳۰]

موسی بن جعفر، پس از شهادت امام صادق(ع) در سال ۱۴۸ق. در سن ۲۰ سالگی به امامت رسید.[۳۱] دوران امامت او با خلافت چهار تن از خلفای عباسی هم>>زمان بود.[۳۲] حدود ۱۰ سال از امامت او در خلافت منصور (حکومت۱۳۶-۱۵۸ق)، ۱۱ سال در خلافت مهدی عباسی (حکومت۱۵۸-۱۶۹ق)، یک سال در خلافت هادی عباسی (حکومت۱۶۹-۱۷۰ق) و ۱۳ سال در خلافت هارون (حکومت۱۷۰-۱۹۳ق) سپری شد.[۳۳] مدت امامت موسی بن جعفر ۳۵ سال بود و با شهادت او در سال ۱۸۳ق امامت به فرزندش، امام رضا (ع) منتقل شد.[۳۴]

نصوص امامت

همچنین ببینید: امامت ائمه اثنی عشر

از دیدگاه شیعه، امام از جانب خدا تعیین می>شود و از راه>های شناخت او، نص (تصریح پیامبر(ص) یا امام قبلی به امامت امام پس از خود) است.[۳۵] امام صادق در موارد متعددی امامت موسی بن جعفر را به اصحاب نزدیک خود اعلام کرده بود. در هر یک از کتاب>های کافی،[۳۶] ارشاد،[۳۷] اعلام الوری[۳۸] و بحارالانوار،[۳۹] بابی درباره نصوص امامت موسی بن جعفر(ع) وجود دارد که به ترتیب ۱۶، ۴۶، ۱۲ و ۱۴ روایت را در این باره نقل کرده>اند[۴۰] از جمله:

در روایتی، فیض بن مختار می>گوید از امام صادق(ع) پرسیدم امام پس از شما کیست؟ در این هنگام فرزندش موسی وارد شد و امام صادق(ع) او را امام بعدی معرفی کرد.[۴۱]

علی بن جعفر روایت کرده که امام صادق(ع) درباره موسی بن جعفر فرمود: « فَإِنَّهُ أَفْضَلُ وُلْدِی وَ مَنْ أُخَلِّفُ مِنْ بَعْدِی وَ هُوَ الْقَائِمُ مَقَامِی وَ الْحُجَّةُ لِلَّهِ تَعَالَی عَلَی كَافَّةِ خَلْقِهِ مِنْ بَعْدِی[۴۲]؛ او برترین فرزندان و بازماندگان من است و اوست که پس از من، در جایگاه من قرار می>گیرد و پس از من، حجت خدا بر همه مخلوقات است.»

همچنین در عیون اخبار الرضا آمده است که هارون الرشید خطاب به فرزندش، موسی بن جعفر را امام بر حق و سزاوارترین فرد به جانشینی پیامبر(ص) خوانده و پیشوایی خود را ظاهری و با زور توصیف کرده است.[۴۳][یادداشت ۱]

وصیت امام صادق و سرگردانی برخی شیعیان

در منابع آمده است امام صادق(ع) با توجه به سخت>گیری>های عباسیان و برای حفظ جان امام کاظم(ع)، پنج نفر ـ از جمله خلیفه عباسی ـ را به عنوان وصی خود معرفی کرد.[۴۴] هر چند امام صادق، بارها امامِ پس از خود را به اصحاب خاصش معرفی کرده بود، اما این اقدام تا حدی وضع را برای شیعیان ابهام>آلود کرد. در این دوره، برخی از اصحاب برجسته امام صادق مانند مؤمن طاق و هشام بن سالم نیز دچار تردید شده بودند. آنان ابتدا به سراغ عبدالله افطح، که ادعای امامت کرده بود، رفتند و از او درباره زکات پرسیدند. اما پاسخ>های عبدالله آنها را قانع نکرد. آن دو سپس با موسی بن جعفر (ع) ملاقات کردند و با پاسخ>های وی قانع> شدند و امامت او را پذیرفتند.[۴۵]

انشعاب در شیعه

در دوره امامت موسی بن جعفر(ع)، فرقه>های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه شکل گرفت. هر چند در زمان حیات امام صادق(ع)، زمینه انشعاب در شیعه فراهم شده بود، اما انشعابی در میان آنان رخ نداد. ولی با شهادت امام صادق، و آغاز امامت موسی بن جعفر، شیعیان به فرقه>های مختلفی منشعب شدند؛ گروهی از آنان، مرگ اسماعیل پسر امام صادق(ع) را انکار کرده، او را امام می>دانستند. شماری از این گروه، که از حیات اسماعیل مأیوس شدند، پسر او محمد را امام دانستند. این گروه به اسماعیلیه شهرت یافتند. برخی دیگر عبدالله اَفْطَح را امام دانسته، به فَطَحیه مشهور شدند ولی پس از مرگ او که حدود ۷۰ روز پس از شهادت امام صادق رخ داد، به امامت موسی بن جعفر معتقد شدند. شماری نیز به پیروی از شخصی به نام ناووس در امامت حضرت صادق(ع) توقف کردند و عده>ای به امامت محمد دیباج معتقد شدند.

>